Czym jest alfabetyzm zdrowotny?
Pojęcie osobistego alfabetyzmu zdrowotnego ukute zostało w 1970 roku i obecnie oznacza poziom, w jakim jednostka jest zdolna do znalezienia, zrozumienia oraz wykorzystania informacji związanych ze zdrowiem a następnie podjęcia na tej podstawie świadomych decyzji lub akcji. Osoby o niskim alfabetyzmie zdrowotnym mają często problemy ze zrozumieniem zaleceń lekarza oraz odpowiednim czytaniem recept, a to skutkuje gorszymi wynikami leczenia, a często także poważnymi powikłaniami, związanymi z nieodpowiednim stosowaniem leków. Jest to więc pojęcie znacznie wykraczające poza zdolność czytania i pisania, obejmujące również różnorodność językową, niuanse kulturowe oraz efektywną komunikację. W obecnym, silnie zdywersyfikowanym świecie, w którym w jednym kraju żyją ludzie różnych narodowości, mówiący różnymi językami, efektywna komunikacja zdrowotna jest znacznie utrudniona. Koncept alfabetyzmu zdrowotnego jest więc coraz bardziej zgłębiany, gdyż uważa się, że może nieść ogromne korzyści zarówno dla zdrowia jednostki, jak i całokształtu zdrowia publicznego, a także mieć wpływ na efektywny, zrównoważony rozwój systemów opieki zdrowotnej.
Inicjatywa „Healthy People 2030” wyróżnia również takie pojęcie jak alfabetyzm zdrowotny organizacji, który definiowany jest jako stopień, do jakiego organizacje związane ze zdrowiem dbają o łatwość zrozumienia i równą dostępność informacji oraz usług przez nie dostarczanych. Takie rozróżnienie podkreśla, jak bardzo istotną rolę odgrywają producenci danych zdrowotnych w procesie zwiększania świadomości medycznej wśród społeczeństwa, a także zobowiązuje ich do adekwatnego zaadresowania tematu alfabetyzmu zdrowotnego, zgodnie z celami inicjatywy.
WHO natomiast rekomenduje alfabetyzm zdrowotny jako podstawowy instrument do osiągnięcia kluczowych założeń Celów Zrównoważonego Rozwoju. Koncept więc wydaje się być pojęciem bardzo obszernym, elastycznym oraz złożonym i w dalszym ciągu niestety brakuje konsensusu odnośnie tego, co dokładnie reprezentuje, a w literaturze akademickiej istnieje ponad 250 różnych definicji na ten temat. Ten brak jasności wpływa negatywnie na ewaluację wyników inicjatyw związanych z alfabetyzmem zdrowotnym, a w dalszej kolejności na tworzenie dowodów naukowych popierających słuszność strategii na jego poprawę.
Gdzie krzyżują się język i alfabetyzm zdrowotny?
Pomimo licznych różnic w definicjach, zgodnie uznano, że zdolność do procesowania oraz wykorzystywania informacji w celu efektywnego nawigowania własnych akcji, jest kluczowym komponentem alfabetyzmu zdrowotnego. Niezbędnym zestawem umiejętności jest tu czytanie, pisanie, słuchanie, mówienie, liczenie, oraz wszystko, co z tym związane. Konsument posiadający te zdolności wie gdzie i kiedy szukać niezbędnych informacji oraz do kogo się zwrócić po dodatkowe wyjaśnienia. W obecnych czasach, kiedy ludzie każdego dnia zalewani są ogromną ilością informacji, zdolność ich syntezy jest niezbędna do podejmowania świadomych decyzji.
W silnie zdywersyfikowanych społeczeństwach proces zwiększania świadomości zdrowotnej jest jeszcze bardziej utrudniony przez różnorodność językową, która stanowi dużą przeszkodę na drodze do efektywnej komunikacji. Przy braku lub słabej znajomości podstawowego języka, którym posługuje się system ochrony zdrowia w danym kraju, nietrudno o niepoprawne zrozumienie zaleceń lekarza i chociażby przedawkowanie, które w najgorszym wypadku może być fatalne w skutkach.
Mając do czynienia z przedstawicielami różnych krajów czy wyznań, musimy mieć na względzie również znaczenie kompetencji kulturowych u pracowników służby zdrowia czy twórców powszechnie dostępnych informacji o zdrowiu. Bez zrozumienia aspektu kulturowego, nie bylibyśmy w stanie pojąć w jaki sposób język wpływa na alfabetyzm zdrowotny. Wierzenia oraz praktyki przekazywane z pokolenia na pokolenie kształtują pogląd jednostki na fizyczność, a język, w jakim przekazywane są informacje o zdrowiu, może albo zmniejszyć, albo zwiększyć przepaść istniejącą między nimi. Jest więc wiele niuansów, których odpowiednie zaadresowanie wpłynie pozytywnie na jakość leczenia a dalej całokształt życia pacjenta.
Jakie możemy przyjąć strategie językowe by zapewnić wzrost poziomu alfabetyzmu zdrowotnego?
Przede wszystkim, poprzez zapewnienie dokładnych i kulturowo wrażliwych tłumaczeń oraz tłumaczy (tę problematykę obszerniej opisaliśmy w naszym wcześniejszym artykule). W celu zwiększenia dostępności informacji zdrowotnej, warto tworzyć materiały w języku zwykłym (jak na przykład Plan Language Summaries, o których więcej pisaliśmy tutaj) oraz pomoce wizualne, które łatwiej trafią do szerszego grona odbiorców, niezależnie od stopnia zaawansowania językowego. Zapewnianie materiałów służących do edukacji zdrowotnej, które będą dopasowane do specyficznych grup kulturowych oraz zachęcanie pacjentów do zadawania pytań, zgłaszania obaw oraz poszukiwania wyjaśnień, to czynniki które z pewnością zwiększyłyby ich zaangażowanie.
Alfabetyzm zdrowotny stanowi fundament, niezbędny do poprawy zdrowia jednostki oraz całego społeczeństwa, a język odgrywa w tym procesie kluczową rolę. Dzięki zaadresowaniu problemu różnorodności językowej, kompetencji kulturowych oraz wyzwań językowych poprzez implementację strategii zapewniających lepszą komunikację, możemy utworzyć system ochrony zdrowia będący bardziej dostępny, sprawiedliwy oraz odpowiadający na potrzeby zdywersyfikowanego społeczeństwa. Język jest tu nie tylko narzędziem – jest kluczem do przełamywania barier i zapewnienia, że informacje o zdrowiu dotrą do wszystkich, niezależnie od ich zaplecza językowego.
Źródła:
https://greatplainsqin.org/blog/health-literacy-in-healthy-people-2030/#
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10283125/
Wrold Health Organization, Programme TUND Policy brief 4: health literacy. The 9th global conference on health promotion. Shanghai, China, 2017: 2–3.
